STENEN PORTAAL
Zet de vier latjes op hun kant en boor er aan de uiteinden gaatjes in. Duw
de spijkers door de gaatjes. Leg de latjes zo op het stuk spaanplaat dat ze
de vier zijden van de 3 cm diepe mal vormen. Druk de spijkers nu door tot
in de spaanplaat. Zorg ervoor dat ze een perfect vierkant vormen (zie fig.
1a). Bestrijk de binnenkant van de latjes met paraffine.
Snij uit het karton 3 stukken die precies in de mal passen. Verwijder dan
bij een van de stukken een strip ter breedte van een rij stenen en bij een
ander een strip ter breedte van twee rijen stenen (zie fig. 1a).
Lijm de drie stukken karton nu op elkaar. Duw het karton in de mal en besmeer
deze met met paraffine, waarbij u ervoor zorgt dat de olie in alle hoeken
en gaten terechtkomt.
Het karton zorgt ervoor dat de bovenste twee rijen stenen uitsteken (de bovenste rij het meest).
Zaag uit het balsa een stuk ter grootte van de gewenste tunnelopening.
Schuur de randen glad. Haal vervolgens met een figuurzaag of juwelierszaag
een wigvormig stuk er uit (zie het gestreepte deel in fig. 1a). Plak de drie
stukken met afplakband weer aan elkaar, waarbij u de zaagsnede opvult met
dunne reepjes karton of hout (afhankelijk van de dikte van het gebruikte zaagblad).
Zet het balsa nu met stevige kopspelden vast op het karton, gecentreerd in
de mal. Smeer nu ook bet balsa weer in met paraffine. Ook nu moeten de plaatsen
waar bet balsa aan het karton grenst extra goed ingesmeerd worden.
De mal is nu klaar. Buig een stuk draad in een U-vorm. Dit moet in de mal
passen ter wapening van het gips. U kunt de mal ook zonder versteviging gebruiken,
maar zelf doe ik het voor alle zekerheid wel altijd.
Nu de mal klaar is, kan deze gevuld worden met gips. Vul de mal eerst tot
de helft en zorg ervoor dat het in alle hoeken en gaten terechtkomt.
Leg dan het stuk wapeningsdraad er in. Vul de mal nu tot de rand. Laat het gips goed uitharden. Haal dan voorzichtig de randen weg en verwijder het wigvormige stuk balsa uit de tunnelopening.
Buig de resterende stukken balsa naar elkaar toe en verwijder ook deze. Til het portaal nu voorzichtig van de kartonnen ondergrond zonder de uitstekende rijen stenen te beschadigen.
Snij een stukje karton in het model van de ringstenen, met de sluitsteen precies in het midden. Langzaam en nauwkeurig werken is hier het devies. Gebruik dit patroon nu om eerste de boog en vervolgens de sluitsteen, de individuele ringstenen en de stenen die de ring ondersteunen aan weerszijde van de tunnelopening in te krassen in het portaal. Let er op dat de ringstenen op de juiste manier taps toelopen naar een gemeenschappelijke oorsprong (zie fig. 1b).
Kras vervolgens de horizontale rijen in en verdeel die in
afzonderlijke stenen. Het makkelijkste gaat dit door rijen van gelijke hoogte
in te krassen, maar u kunt ook stenen van ongelijke afmetingen inkrassen.
Dat is wel meer werk, maar geeft een zeer bevredigend resultaat.
Als het portaal goed uitgehard is, kan het gekleurd worden met sterk verdunde
Oost-Indische inkt of acrylverf. Als u over goede ogen en een vaste hand beschikt
kunt u met een scalpelmesje het bouwjaar inkrassen in de sluitsteen. Door
er verdunde Oost-Indische inkt in te laten lopen is die dan nog leesbaar ook!
Een leuk detail.
BETONNEN PORTALEN
Met een soortgelijke procedure kunt u ook betonnen
portalen fabriceren met alle denkbare versieringen, zoals pilaren of reliëf.
In fig. 2 ziet u hoe u met vijf lagen karton een versierd portaal maakt.
Bij het portaal steken aan de bovenkant en aan de voet
twee lagen beton een beetje uit. In het midden liggen twee lagen beton juist
wat terug, gevormd door lagen 4 en 5.
Als variant hierop kunt u die lagen weglaten en in plaats daarvan laag 3 vervaardigen
uit ‘concrete formboard’ van fabrikant NorthEastern. Dit geeft
het effect van houten bekisting. U kunt in plaats daarvan de bekisting ook
zelf maken van latjes van een 20 à 30 cm breed (op schaal wel te verstaan).
Vergeet niet het hout ook weer goed in te smeren met paraffine, anders trekt
het krom als er nat gips op wordt gestort!
Als u eenmaal een portaal gemaakt hebt, kunt er met vloeibaar rubber (RTV
latex) een mal van maken. Met zo’n mal produceert u een portaal in anderhalf
uur. U kunt met een groepje modelbouwers samenwerken, waarbij ieder een ander
portaal maakt, waarna u de extra kopieën ruilt. Op die manier kunt u
met weinig moeite een scala aan portalen voor uw baan verkrijgen, van een
oud stenen portaal, aangetast door de tand des tijds met afgebrokkelde stenen
en beroet door vele passerende stoomlocomotieven, tot een vrij modern betonnen
portaal, dat zogenaamd gebouwd werd nadat een ingestorte oude tunnel weer
geopend werd.
Een andere mogelijkheid is dat u een uniek ontwerp portaal overal op uw baan
gebruikt, een ‘huisstijl portaal’, dat op geen enkele andere baan
voorkomt. Het proces is simpel en levert een uniek en door u zelf gemaakt
stukje werk op. Voor mij is dat laatste een belangrijke bron van voldoening
in deze hobby.
Een dubbelspoor portaal
De boog van een dubbelspoor portaal kan gemaakt worden
door twee halve cirkels te verbinden met een stuk van een derde cirkel met
een grotere diameter (zie fig. 3). Al s u een stenen ring voor zo’n
portaal krast, is de oorsprong voor de taps toelopende stenen voor elke steen
anders. Kijkt u maar naar figuur 3.
De onderkant van de eerste steen loopt horizontaal van w naar x, maar de bovenkant
van die steen heeft een oorsprong die iets onder x ligt. De zijden vande sluitsteen
(y/ y) hebben hun oorsprong in z. De oorsprong van de tussenliggende stenen
beweegt zich op de as tussen x en z. Die van steen 2 ligt dus iets onder die
van steen l, maar nog steeds dicht onder punt x. De oorsprong van steen drie
ligt daar weer onder enz.
Teken dit eerst uit op papier en zorg ervoor dat u geen boog ontwerpt waar
in het echt de stenen uit zouden vallen! Breng het ontwerp dan over op het
gips.
Fig. 3: diagram (niet op schaal) voor het ontwerpen van een boog voor een
dubbelspoor portaal. De rondjes duiden het centrum van de drie deelbogen aan.